مدرس و نویسنده حوزه حقوق

علی‌اکبر گرجی که کتاب «حقوق اساسی» زنده‌یاد قاسم‌زاده را احیا و تصحیح کرده است، هدف از این احیا را مرهم نهادن بر گسست تاریخی اندیشه دانست که در عرصه علوم انسانی به ویژه حقوق اساسی مشهود است. به زعم وی، بی‌توجهی به پیوستگی اندیشه‌ها، بی‌اعتباری اندیشه‌ورزی‌هایمان را در پی دارد.-

دکتر گرجی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، عنوان کرد: این اثر، بازچاپ کتاب «حقوق اساسی» زنده‌یاد دکتر قاسم قاسم‌زاده محسوب می‌شود که با حاشیه، تصحیح، اضافات و پیشگفتاری مفصل همراه شده است.

وی درباره نویسنده اصلی این کتاب گفت: زنده‌یاد قاسم‌زاده جزو نخستین استادان حقوق اساسی ایران است که پس از تاسیس دانشکده حقوق دانشگاه تهران، طی چندین دهه مباحث حقوق اساسی را بر مبنای این اثر به دانشجویان آموخت. پس از فوت وی، این کتاب بیش از چهار دهه مورد غفلت واقع شد و به همین دلیل، با همکاری انتشارات «جنگل» تصمیم به احیای آن گرفتیم.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره اهمیت این اثر گفت: این کتاب در درجه نخست، اهمیت تاریخی دارد، زیرا یکی از اصلی‌ترین منابع دانش‌اندوزی چندین نسل از حقوقدانان و سیاستمداران ایرانی بوده است. در واقع این کتاب، بسیاری از ایرانیان را با حقوق اساسی آشنا کرد. دلیل دیگری که این کتاب را به لحاظ تاریخی و نمادین مهم می‌کند، تدریس آن در سال‌های نخست تاسیس دانشگاه تهران است.
وی همچنین به اهمیت علمی این کتاب اشاره کرد و گفت: این کتاب هنوز به لحاظ علمی اثری غنی است و نحوه پردازش آن به مبانی و اصول بنیادین حقوق اساسی به اندازه‌ای جامع و جذاب است که به نظر می‌رسد امروز نیز می‌توان از آن برای تدریس حقوق اساسی (1) در دوره کارشناسی استفاده کرد.

گرجی این کتاب را دارای اهمیت سیاسی و اجتماعی نیز دانست و گفت: مخاطب حرفه‌ای با مطالعه این اثر درخواهد یافت که نویسنده با وجود سلطه یک رژیم استبدادی در ایران، نقدهایی جانانه و جدی بر قانون اساسی نظام سیاسی این رژیم وارد می‌کند که البته کاملا وجهه حقوقی دارند؛ برای مثال، قاسم‌زاده در این کتاب بر ضرورت بازنگری قانون اساسی مشروطه تاکید می‌کند، زیرا معتقد است این قانون چندان با اصول حقوقی و خردمندانه معاصر سازگار نیست. او قانون انتخابات مجلس را نیز شدیدا به نقد می‌کشد. با وجود این،‌این اثر سال‌ها در دانشکده حقوق دانشگاه تهران تدریس می‌شد و از همین رو، می‌توان به اهمیت سیاسی آن پی‌برد و متوجه وضعیت نقد حقوقی در آن دوران شد.

وی مطالب این کتاب را به منزله ابزاری برای بررسی و مقایسه وضعیت حقوق اساسی ایران در دهه‌های پیش و دوره حاضر دانست و گفت: حقوق اساسی ایران به یقین طی چند دهه اخیر دچار تحولاتی شده است که با مطالعه این اثر می‌توان میزان رشد و غنای آن را دریافت. آماده‌سازی این اثر برای انتشار دوباره حدود سه سال طول کشید. هدف اصلی من و همکارانم از این تلاش، مرهم نهادن بر گسست تاریخی و اندیشه‌ای است که اکنون در عرصه علوم انسانی به ویژه در قلمرو حقوق عمومی و اساسی شاهد آنیم. اگر به پیوستگی اندیشه‌ها در ایران توجه نکنیم، اندیشه‌ورزی‌هایمان به تدریج اعتبارشان را از دست می‌دهند. در واقع، یکی از مهم‌ترین اهداف بازچاپ این اثر، گریز از نوعی انقطاع تاریخی اندیشه‌ها بود.

گرجی درباره تفاوت‌های حقوق عمومی و اساسی در دوره نوشته شدن این اثر و دوره حاضر گفت: به یقین، این حوزه طی دهه‌های گذشته تاکنون دچار پیشرفت شده و باید صادقانه اعتراف کنم که این رشته در دوره جمهوری اسلامی ایران پیشرفت زیادی کرده است. افزایش کمیت دانشجویان حقوق عمومی و همچنین تدریس این رشته در مراکز متعدد آموزش عالی مصداق این مدعاست. ما از لحاظ کمی پیشرفت‌های زیادی در این حوزه داشتیم اما باید اعتراف کرد که هنوز به لحاظ کیفی، به پیشرفتی که شایسته تمدن ماست نرسیده‌ایم.

وی افزود: اگر این کتاب را مبنای خود قرار دهیم، درخواهیم یافت که بسیاری از اندیشه‌ها یا شبه‌اندیشه‌هایی که با داعیه نوآوری در آثار جدید حقوق اساسی مطرح می‌شوند، در این کتاب موجودند. به همین دلیل، این کتاب می‌تواند جنبه افشاکنندگی نیز داشته باشد. برخی از نویسندگان حقوقی مدعی‌اند که محتوای کتاب‌هایشان برای نخستین بار طرح می‌شوند، در حالی که با انتشار کتاب‌هایی مانند «حقوق اساسی» زنده‌یاد قاسم‌زاده، شناسنامه اندیشه‌ها مشخص می‌شوند و شرایطی فراهم خواهد شد که سرقت اندیشه رفته ‌رفته بازارش را از دست خواهد داد.

کتاب «حقوق اساسی» از سوی انتشارات جنگل منتشر شده است.

به نقل از خبرگزاری کتاب ایران