اظهارنظر کارشناسی درباره طرح اصلاح ماده 4 قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب

مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه کرد:
اظهارنظر کارشناسی درباره طرح اصلاح ماده 4 قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب

خبرگزاری دانشجویان ایران - تهران

مرکز پژوهش‌های مجلس اظهارنظر کارشناسی خود درباره: «طرح الحاق یک تبصره به ماده (‌4) اصلاحی قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب مصوب ‌1381» را ارائه کرد.

به گزارش گروه دریافت خبر خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، متن کامل این گزارش کارشناسی به شرح ذیل است:

مقدمه

تعیین دادگاه صالح به رسیدگی به جرائم ارتکابی، از مسائل مربوط به نظم قضایی است. صلاحیت کیفری عبارت از شایستگی و اختیاری است که به‌موجب قانون برای محاکم، جهت رسیدگی به امور کیفری، معین می‌شود. از این‌رو قضات محاکم می‌بایست قبل از رسیدگی، تشخیص دهند که پرونده مطرح شده داخل در محدوده صلاحیت و توانایی قانونی آنهاست یا خیر؛ از آنجا که در محل وقوع جرم بهتر می‌توان آثار و دلایل آن‌ را جمع‌آوری کرد لذا در بسیاری از قوانین آیین دادرسی، اصل بر محاکمه متهم در دادگاه محل وقوع جرم است. با این‌حال نباید محل وقوع جرم را به‌طور مطلق ملاک و معیار قرار داد، لذا این اصل با استثنائاتی روبروست که از جمله می‌توان به تعیین صلاحیت مراجع کیفری به اعتبار سمت اداری و اجتماعی مرتکب اشاره کرد. طرح ارائه شده نیز در همین راستا قابل تحلیل است.

پیشینه تقنینی

با عنایت به مطالب مذکور در مقدمه، قانون‌گذار ایران نیز از ابتدای تدوین قوانین آیین دادرسی (مصوب ‌1291/5/3) همواره موضوع تعیین صلاحیت مراجع کیفری براساس موقعیت اداری و اجتماعی مرتکب را مدنظر قرار داده است که البته با توجه به تحولات مختلف در دستگاه قضایی تا به امروز قلمرو این موضوع نیز دستخوش تغییراتی بوده است؛ اما درخصوص افراد مذکور در طرح مورد بحث، می‌توان به نخستین سابقه قانون‌گذاری در اعطا‌ی صلاحیت به مراجع کیفری با توجه به موقعیت اداری و اجتماعی شهرداران، در قانون اصلاح قانون دیوان کیفر (مصوب ‌1355/2/22) اشاره کرد که طبق این قانون رسیدگی به جرائم شهرداران مراکز شهرستان‌ها در صلاحیت دیوان کیفر کارکنان دولت قرار داشت. با تصویب قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی در سال ‌1358 ازسوی شورای انقلاب، تبصره ماده (‌8) این قانون ضمن بیان انحلال دیوان کیفر، رسیدگی به جرائم شهرداران مراکز شهرستان‌ها را به دادگاه‌های جزایی مرکز استان واگذار کرد. مفاد این تبصره درحال حاضر نیز مطابق ماده (‌14) آیین‌نامه اصلاحی قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب (مصوب ‌1373) معتبر است. اما درخصوص رسیدگی به اتهامات اعضای شوراها در هیچ‌یک از قوانین اشاره‌ای نشده است و درحال حاضر مرجع صالح برای رسیدگی به جرائم آنها مطابق آیین دادرسی کیفری مانند سایر افراد تعیین می‌شود.

ارزیابی طرح

برخلاف آنچه در مقدمه طرح بیان شده مبنی‌بر این‌که؛ تعیین صلاحیت دادگاه‌های کیفری تهران به اتهامات اشخاص مذکور در ماده (‌4) اصلاحی قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب (مصوب ‌1381/7/28) به‌منظور کاستن از تعداد پرونده‌ها و ممانعت از طرح دعاوی واهی می‌باشد، به‌نظر می‌رسد هدف قانون‌گذار از اتخاذ چنین ترتیبی از سویی، جلوگیری از سوء‌استفاده از اعتبار و جایگاه این اشخاص در محل اقامت خود و ازسوی دیگر، دقت عمل مضاعف محاکم در فرآیند رسیدگی به اتهامات وارده است. به هرحال چنانچه در مقدمه طرح بیان شد یکی از استثنائاتی که همواره بر اصل تعیین مرجع صلاحیتدار براساس محل وقوع جرم وجود داشته است، تعیین صلاحیت مراجع کیفری به اعتبار سمت اداری و اجتماعی افراد است، به همین جهت بایستی با رعایت اصل مزبور و لحاظ موقعیت فرد به تعیین مرجع صالح پرداخت. در لایحه جدید آیین دادرسی کیفری قانون‌گذار با رعایت مراتب فوق و طبقه‌بندی جایگاه و سمت‌های کشوری و لشکری، برخی سمت‌ها را در صلاحیت دادگاه کیفری تهران و برخی دیگر را در صلاحیت دادگاه مرکز استان قرار داده است. در این لایحه اگرچه تفکیک مزبور صورت پذیرفته اما فقط به شهرداران مراکز شهرستان‌ها اشاره شده و بدون تفکیک بین شهردار مرکز استان با شهردار مرکز شهرستان، مرجع صالح به هر دو را دادگاه مرکز استان معرفی کرده است، افزون بر این به اعضای شوراها و شهردار سایر شهرها نپرداخته است، از این‌رو طرح حاضر با توجه به احصای کلیه سمت‌های مزبور و طبقه‌بندی آنها با ادغام در مواد لایحه جدید آیین دادرسی کیفری مثبت ارزیابی می‌شود.

پیشنهاد

با توجه به تدوین لایحه آیین دادرسی کیفری در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس محترم، پیشنهاد می‌شود با اصلاح مواد (‌10-131) و (‌11-131) رسیدگی به اتهامات اعضای شورای عالی استان‌ها، شوراهای اسلامی استان‌ها، شوراهای شهرهای مراکز استان و شهرداران مراکز استان‌ها در صلاحیت دادگاه کیفری تهران و اتهامات اعضای شوراهای اسلامی و شهرداران سایر شهرها در صلاحیت دادگاه کیفری مرکز استان قرار گیرد. هم‌چنین پیشنهاد می‌شود واژه کلان‌شهرها که در این طرح استفاده شده حذف شود؛ زیرا علاوه‌بر این‌که از این واژه در قوانین موجود، تعریفی به‌عمل نیامده، در بسیاری از موارد، کلان‌شهر لزوماً همان مرکز استان است.

نتیجه‌ گیری

بنابر مراتب فوق علیرغم آن‌که ضرورت تصویب این طرح احساس می‌شود، لیکن تصویب آن به‌عنوان الحاق یک تبصره به ماده (‌4) اصلاحی قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب (مصوب ‌1381/7/28) چه بسا موجب شود مفاد این طرح در لایحه جدید آیین دادرسی وارد نشود و در آینده قانون‌گذار مجدداً نیازمند اصلاح آن شود. به همین جهت تصویب مفاد این طرح با توجه به حذف واژه کلان‌شهر در قالب ادغام در مواد مورد اشاره در لایحه جدید آیین دادرسی کیفری پیشنهاد می‌شود.