نگاهی به کتاب «حقوق زوجین» قوانینی برای دوام و استحکام خانواده و جامعه

چاپ اول کتاب «حقوق زوجین» تالیف محمودرضا شریعتمداری(وکیل پایه یک دادگستری) از سوی انتشارات آوای نور منتشر و روانه بازار نشر شد._

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نگارنده در فرایند این پژوهش، تلاش دارد طرح واژه نظام‌مند از تمکین را ارائه دهد و هدف غایی آن یافتن راهکارهای اجرای معقول و هماهنگ با نظام‌های حقوقی ایران برای اجرای قوانین تمکین است.

نکاح از جمله عقودی است که در میان عقود و قراردادها جایگاهی مختص به خود دارد و علاوه بر این آثار و روابط حقوقی زوجین را در برمی‌گیرد، بر زندگی فرزندان که از این ازدواج به وجود می‌آیند، اثر به‌سزایی دارد و از آنجا که دوام و استحکام مبانی اخلاقی و فرهنگی جامعه مبتنی بر استحکام خانواده است، قانونگذار خود را موظف می‌داند در عقد نکاح به مراتب بیشتر از سایر عقود دخالت کند.

نویسنده این اثر در بخشی از مقدمه کتاب درباره اهمیت خانواده و امر زناشویی در میان جامعه بشری می‌نویسد: «خانواده از مهمترین عناصر تشکیل دهنده جامعه بشری است. ارزش هر قوم و اجتماع منوط به اهمیت خانواده‌هاست و هرگاه خانواده ضعیف شود یا از بین برود به همان نسبت جامعه حیات و موجودیت خود را از دست خواهد داد. خانواده اولین شکل ساده یک گروه کوچک از اجتماع است. به عبارت دیگر، خانواده اولین حلقه کوچکی است که در اثر انس و الفت میان بشر پیدا شده و مبتنی بر غرائز و احساسات بشری از قبیل محبت و وداد می‌باشد. خانواده پایه اساسی اجتماع و خود متکی بر ازدواج است. ازدواج مساله‌ای است که در هر دین و آیین و اغلب کتب اخلاقی و اجتماعی در اقدام به آن تشویق گردیده است؛ به خصوص در کتاب‌های مذهبی، تشویق و ترغیب زیادی صورت گرفته و پیامبران هم در این مورد تاکید فراوان نموده‌اند.
اهمیت امر زناشویی در زندگی اجتماعی به اندازه‌ای است که دوام و بقاء و انتظام جامعه بدون آن امکان‌پذیر نیست. امروزه اغلب و بلکه تمام کشورها در ترغیب و تشویق اشخاص به ازدواج ساعی بوده و به وسایل گوناگون مردم را به این امر مهم اجتماعی تشویق می‌نمایند و اغلب دولت‌ها با وضع مقرراتی در مورد کارمندان و مستخدمین متاهل خود، مبالغی را به عنوان حق تاهل یا عائله‌مندی قائل شده‌اند.»

با توجه به دیدگاه ادیان الهی، در تمام کتاب‌های دینی، امر به ازدواج شده و به علاوه اخبار و احادیث بسیاری در فضیلت آن روایت شده است. شرع مقدس اسلام در زمینه ازدواج و حقوق و تکالیف خانواده، احکامی وضع و دستوراتی صادر کرده و برای زنان حقوقی و بر مردان تکالیفی مقرر داشته که در قرآن مجید و سایر کتب مذهبی و فقهی ذکر شده‌اند.

محمودرضا شریعتمداری، مولف اثر، امر ازدواج بر مبنای احکام اسلامی را این چنین توضیح می‌دهد: «عقد نکاح بر مبنای احکام اسلام و قوانین موضوعه، حقوقی را به نفع زن ایجاد کرده و شوهر را به انجام این تکالیف مکلف می‌نماید؛ لیکن در مقابل تمام حقوق و مزایایی که زن ایرانی مسلمان از آن بهره‌مند می‌شود تکالیف او بسیار ناچیز و به طور کلی عقد نکاح نسبت به زن بیشتر متمایل به جنبه ایجاد حق است تا تکالیف؛ اما از آنجایی که اغلب در مقابل هر حقی تکلیفی است، قانونگذار، زن را در مقابل حقوقی که داراست به انجام تکالیفی نیز واداشته است و با توجه به قانون مدنی ایران، تحت عنوان "حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر" که به صیغه جمع درآمده و ممکن است تصور شود که برای زن تکالیف متعددی پیش‌بینی شده است؛ لیکن در حقیقت زن در برابر تمام حقوقی که از آن بهره‌مند می‌شود ـ‌قطع‌نظر از تربیت اولاد و تشیید خانواده و حسن معاشرت‌ـ به یک تکلیف بیشتر از سایر تکالیف مکلف است که همان اطاعت و تمکین از زوج می‌باشد؛ و در مقابل در برابر تمام تکالیف و وظایف متعدد و سنگینی که بر دوش شوهرگذارده شده، قانونگذار فقط به اعطای یک عنوان به وی اکتفا کرده و در روابط زوجین، ریاست خانواده را از خصایص او دانسته است، که چنین عنوانی در عمل متضمن مزایای قابل توجهی نخواهد بود؛ بلکه اولین اثر آن این است که تمام وظایف و تکالیف و مسوولیت‌های سنگین و متعدد، قانونا و اخلاقا بر دوش او گذارده می‌شود.» 

سابقه تاریخی تمکین چیست؟، مفهوم تمکین چه می‌باشد؟، تمکین بر چه مبانی استوار است؟، ماهیت تمکین چیست؟، ‌مفهوم نشوز و شقاق چه می‌باشد؟، چه عناصری تمکین را تشکیل می‌دهند؟، چه مواردی می‌توانند به عنوان مصادیق تمکین محسوب شوند؟، و آثار تمکین چیست؟، سوالات مهمی‌اند که در این کتاب به آنها پاسخ داده شده است. 

این کتاب برای رسیدن به اهداف این رساله و پاسخ به سوالات فوق،  در سه بخش سامان یافته است. بخش نخست، تحت عنوان «کلیات» به چهار فصل تقسیم شده و درباره مباحثی کلی از جمله مفهوم، اقسام، مبانی، ماهیت و ... بحث کرده و علاوه بر این، مسائل مهم دیگری نیز مطرح شده و به پاسخ آنها پرداخته است.

بخش دوم تحقیق، شامل سه فصل است که عبارت‌اند از: ارکان تمکین زوجه و تفصیل مصادیق تمکین و آثار تمکین و ارجحیت نظر زوج در صورت تعارض با نظر زوجه، سکونت زن در منزلی که شوهر معین کرده، تعریف از اقامتگاه قانونی زن شوهردار و حُسن معاشرت، معاضدت و وفاداری، انتخاب شغل منطبق با مصالح و حیثیت خانوادگی.

بخش سوم نیز در سه فصل بررسی شده است که آن را با آثار تمکین، ضمانت اجرای تمکین و دادگاه‌های صالح آغاز کرده و درباره آثار عدم تمکین موجه و آثار غیرموجه تمکین و الزام زوجه به ایفای تکلیف و عدم استحقاق نفقه و در آخر درباره طلاق -که یکی از چاره‌های عدم تمکین زوجه و ضمانت‌های اجرایی عدم تمکین است- بحث و گفت‌وگو شده و سعی شده نظرات فقها بزرگ و حقوقدان‌ها را نسبت به این موضوع بررسی کند.

کتاب‌های مناسک حج، تاریخ کامل، حقوق اداری ایران، حقوق مدنی، حقوق زن از آغاز تا امروز، سرگذشت قانون، حقوق خانواده، مقدمه عمومی علم حقوق، شرح قانون مدنی، مشاور ازدواج و خانواده، حقوق زن، فریاد جرس، جامع‌ عباسی، النهایه، کلیات حقوق اسلامی، حقوق کار، تبصرة‌المعلمین، فقه فارسی، قانون مدنی در آئینه آراء دیوان عالی کشور، مجموعه رویه قضایی، فرهنگ اصطلاحات کار و تامین اجتماعی، شرایع‌الاسلام، نهاد خانواده در اسلام، قوانین فقه اسلامی، نظام حقوق زن در اسلام، میراث زوجه در حقوق اسلام و ایران، جامع‌الشتات، جواهرالکلام و ... از منابع مورد استناد مولف در تدوین کتاب حاضرند.

چاپ اول کتاب «حقوق زوجین» در شمارگان 1000 نسخه، 136 صفحه و 21000 ریال راهی بازار نشر شد.